بررسی نقش بازارهای آب کشاورزی در قیمت‌گذاری و تخصیص منابع آب (مطالعۀ موردی: بازار آب مجن)

بازارهای آب یکی از ابزارهای مؤثر و کارآمد تخصیص آب در شرایط کم‌آبی است و از طریق قیمت‌‌گذاری واقعی آب موجب صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش کارایی‌های تخصصی و فنی آب می‌شوند. وجود حقابه‌های قابل مبادله و منفک از زمین، شبکه‌های انتقال، تشکل‌های آب‌بران و مقررات مناسب برداشت آب از مهم‌ترین ملزومات تشکیل بازارها محسوب می‌شوند. بازار آب مجن، بازار رقابتی موفق و کارآمدی است که بیش از چهل سال زمینة انواع مبادله‌های آب را فراهم کرده است و سالانه بیش از 30 درصد از آب مصرفی کشاورزان از طریق آن تأمین می‌شود. حجم مبادله‌های آن در سال‌های 1381، 1382 و 1383 به‌ترتیب حدود 38، 54 و 88 هزار متر مکعب و قیمت متوسط هر متر مکعب نیز به‌ترتیب 555، 651 و 664 ریال بود. هدف از این تحقیق برآورد تابع تقاضای آب و بررسی نقش بازار در قیمت‌گذاری و تخصیص منابع آب است. کشش‌های حاصل از تخمین توابع تقاضای نهادة آب برای کل محصولات و تک‌تک محصولات، مؤید رابطة منفی و معنی‌دار بین مقدار تقاضا و قیمت آب است. تفاوت کشش‌ها نیز اصلی‌بودن کشت سیب‌زمینی در مقابل گندم را نشان می‌دهد که یکی از کارکردهای مهم بازار است. زمانی‌که الگوی کشت شامل محصولات سیب‌زمینی و گندم باشد، حساسیت زارعان به تغییرات قیمت آب (256/0) کمتر از حالتی است که تنها تولید سیب‌زمینی (276/0) مد نظر باشد و حساسیت درصورتی‌که فقط گندم تولید می‌شود (477/0)، بیشتر از دو حالت قبل است. مقایسة ارزش تولید متوسط آب در محصولات بالا نیز نتایج برآوردها را تأیید می‌کند که یکی از مهم‌ترین کارکردهای بازار آب در زمینة اولویت تخصیص آب و اصلاح الگوی کشت قلمداد می‌شود.